Обновлено 3 stycznia, 2022 OSVITA.IN
Kwestia okrucieństwa w dzisiejszym środowisku zawsze przyciąga uwagę mediów, dzieł sztuki i literatury specjalistycznej. Humanizacja postsowieckiego systemu edukacji, liberalizacja instytucji rodzinnych i szkolnych, edukacja tolerancji i wielokulturowy wektor rozwoju społeczeństwa zmniejszają negatywność społeczną, a przede wszystkim sprzyjają demokratycznym relacjom międzyludzkim na wszystkich poziomach hierarchii społecznej. Dlatego analiza zjawiska znęcania na Ukrainie na obecnym etapie jego rozwoju jest bardzo istotna.
Nawet dziś w rozwiniętych krajach świata, dochodzi do wybuchów agresji wśród dzieci i młodzieży, które wciąż nie mają żadnego naukowego wyjaśnienia. Niektórzy uczeni uważają, że agresja szkolna jest nieuniknionym elementem socjalizacji, szczególnie ważnym dla chłopców, jako sposób na „wzmocnienie charakteru”. Niestety, przejawy tego okrucieństwa obejmują zakres od nieszkodliwych żartów po systematyczne zastraszanie i umyślne działania przestępcze, w szczególności tortury, samobójstwa, a nawet morderstwa. Dlatego ta kwestia jest dziś przedmiotem niezwykle istotnych badań dla szerokiego kręgu naukowców i dużym problemem dla społeczeństwa.
Zastraszanie: istota koncepcji, typy i cechy
Termin „zastraszanie” jest ściśle powiązany z pojęciami i zjawiskami, takimi jak przemoc (użycie siły lub presji psychologicznej na inną osobę, groźby celowo skierowane przeciwko słabszym lub tym, którzy nie potrafią się bronić) oraz agresja (popełnianie pewnych działań mających na celu naruszenie integralności cielesnej i psychicznej osoby, a tym samym wyrządzenie jej krzywdy).
Należy rozumieć, że agresja i przemoc to pojęcia pokrewne. Agresja jest naturalną podstawą przemocy. Dlatego pojęcie agresji jest szersze i obejmuje w szczególności przemoc i znęcanie się (zaniedbanie, bezceremonialna komunikacja, nie zwracanie uwagi na czyjąś opinię). Wszystkie te koncepcje odzwierciedlają różne aspekty zjawiska znęcania na Ukrainie.
Czym jest zastraszanie?
Zjawisko zastraszania jest obecnie szczególnie dotkliwe w szkolnictwie. W mediach pojawiają się doniesienia o kolejnych przypadkach maltretowania w placówkach edukacyjnych, co zawsze wywołuje reakcję społeczną. Więc czym jest zastraszanie?
Znęcanie się to celowe nękanie innej osoby. Dokładniej – świadome działania, które przejawiają się nadużyciami psychicznymi, fizycznymi, seksualnymi, ekonomicznymi (przemoc) wobec innej osoby (małoletni, nieletni, nauczyciel), a także mogą szkodzić zdrowiu i psychice ofiary.
Rodzaje znęcania się
Fizyczne – celowe wstrząsy, uderzenia, kopnięcia, zadawanie innych obrażeń ciała itp. Dzieci dość rzadko mówią dorosłym o swoich przestępcach. W takim przypadku rodzice powinni zwrócić uwagę na pojawianie się siniaków i zadrapań na ciele dziecka, uszkodzoną odzież, czy skargi na złe samopoczucie. Pamiętaj, że rodzic nigdy nie powinien próbować samodzielnie karać sprawcy swojego dziecka.
Psychiczne – przemoc związana z wpływem na psychikę, która wywołuje uraz psychiczny poprzez słowne obelgi lub groźby, szykanowanie, zastraszanie, tworzenie napiętej atmosfery w celu ukształtowania pogardliwego stosunku grupy do osoby (ofiary), często słabszej fizycznie. Wyszczególniamy:
– napastowanie słowne;
– obraźliwe gesty lub działania;
– zastraszanie;
– izolację;
– manipulacje i tym podobne.
Istotnym jest, aby rozumieć, że dziecko, które jest ofiarą znęcania psychicznego, z reguły zamyka się w sobie, nie wchodzi w relację, może nawet wykazywać agresję w stosunku do rodziców i innych dorosłych. Rodzice powinni uczyć dziecko opierania się takim sytuacjom za pomocą bezpiecznych i skutecznych metod.
Cyberprzemoc – nękanie w Internecie, szczególnie na portalach społecznościowych, poprzez rozpowszechnianie fałszywych informacji, wykorzystywanie obelg, szantaż, nękanie, zastraszanie i tym podobne. W takim przypadku dorośli powinni obserwować zachowanie dziecka i dowiedzieć się:
– czy dziecko spędza więcej czasu na portalach społecznościowych?
– czy zmienia się jego zachowanie i stan emocjonalny?
– czy występują problemy ze snem?
– czy dziecko prosi, aby nie musiało chodzić do szkoły? itp.
Molestowanie seksualne to forma nękania, która objawia się różnego rodzaju działaniami, groźbami, wyśmiewaniem i poniżającymi żartami seksualnymi. Molestowanie może objawiać się nadawaniem obraźliwego pseudonimu, kręceniem filmów w ukryciu, czy celowym rozpowszechnianiem plotek, które mają na celu urazę i tym podobne.
Jeśli Twoje dziecko było ofiarą molestowania seksualnego, nie wywieraj na nim presji, pozwól mu poczuć i zrozumieć, że jesteś po jego stronie. Dziecko nie jest w stanie samodzielnie znaleźć wyjścia z tej sytuacji, a to może mieć tragiczne konsekwencje. Dlatego drodzy rodzice i dorośli działajcie, chrońcie swoje dziecko. Konieczne jest zgłoszenie faktu molestowania do administracji szkoły i na policję.
Charakterystyczne oznaki znęcania się
Powinniśmy zwracać uwagę na charakterystyczne oznaki znęcania się (molestowania), dzięki temu możemy zapobiec przyszłej tragedii. Takie oznaki to:
– nękanie, charakteryzuje się regularnością i długim czasem trwania (stale powtarzające się);
– istnienie stron: napastnik- inicjator, sprawca molestowania; ofiara- osoba, która była wykorzystywana; obserwatorzy – zazwyczaj nie zgłaszają faktu dorosłym ani nauczycielom, mogą nawet wspierać znęcającego się;
– znęcanie się ma konsekwencje: fizyczne (wyrządzenie krzywdy poprzez uszkodzenie ciała), psychiczne (upokorzenie, wyśmiewanie, niska samoocena itp.), społeczne (izolacja społeczna, ignorowanie itp.).
Oprócz tych typowych oznak zastraszania istnieją oznaki fizyczne i psychiczne.
Psychiczne:
– dziecko ma małą liczbę przyjaciół lub wcale;
– strach i niechęć do chodzenia do szkoły, na spotkania, a także do angażowania się we wspólne zajęcia z rówieśnikami;
– obniżenie wyników w nauce dziecka i ogólnej motywacji do nauki;
– wzrost niepokoju dziecka, pogorszenie nastroju, zaburzenia snu, spadek apetytu itp.
Fizyczne oznaki znęcania się to:
– szkody materialne (z reguły są to uszkodzenia odzieży, okularów, gadżetów, zeszytów i podręczników itp.);
– przeniesienie zastraszania na płaszczyznę sieci społecznościowych;
– maltretowanie fizyczne (popychanie, bicie itp.).
Zachęcamy wszystkich nauczycieli oraz rodziców do czujności. Jeśli zauważysz choćby jeden z objawów, który systematycznie się powtarza – to powód do przejęcia kontroli nad sytuacją i działania.
Znęcanie się czy konflikt? Przyczyny i formy zastraszania w grupie
Zwróćmy uwagę na fakt, że sytuacja konfliktowa nie zawsze jest nękaniem. To bardzo ważna kwestia, którą powinni wziąć pod uwagę nauczyciele i rodzice. Dorośli muszą nauczyć się wyraźnie rozróżniać sytuacje konfliktowe i zastraszanie, aby odpowiednio rozwiązać problem. Ponadto należy wyjaśnić dzieciom różnicę między „konfliktem” a „zastraszaniem”, aby zapobiegać znęcaniu się w zespole dziecięcym.
Różnica między konfliktem a zastraszaniem
Aby zrozumieć czym różnią się te dwa pojęcia, należy pamiętać, co się za nimi kryje. Główną różnicą jest przede wszystkim to, że zastraszanie to systematyczne, długotrwałe nękanie i maltretowanie, które opiera się na złych zamiarach i braku wyrzutów sumienia ze strony sprawcy. Ponadto zastraszanie nie może samo się zatrzymać, zawsze potrzebna jest interwencja strony trzeciej, aby chronić i wspierać ofiarę prześladowania.
Konflikt to sytuacja charakteryzująca się sprzecznością poglądów, interesów, a także starciami między ludźmi w procesie ich interakcji (komunikacji, wspólnych działań itp.). Ze swej natury konflikty mogą być nieregularne i przypadkowe, to znaczy, że nie mają złego zamiaru. Konflikty cechuje równość (równowaga) sił między jego stronami, a zatem pozwala na możliwość stosunkowo równego wpływania na rozwój i przebieg konfliktu. Warto też wziąć pod uwagę fakt, że uczestnicy konfliktu mają mniej więcej takie samo emocjonalne echo, a po konflikcie strony zwykle odczuwają wyrzuty sumienia.
Zastraszanie wynika ze statusu społecznego, siły, konkurencji i chęci zajmowania stanowisk kierowniczych. Zastraszanie implikuje nierówność społeczną, która stawia ofiarę w pozycji, w której nie jest ona w stanie skutecznie chronić się przed negatywnymi wpływami. To właśnie odróżnia znęcanie od zwykłego konfliktu. W konflikcie uczestnicy są równi, ale w znęcaniu – ofiara jest zawsze słabsza, trudniej jest jej się obronić i oprzeć negatywnemu zjawisku. Dlatego jedną z cech charakterystycznych dla znęcania jest zachowanie, którego celem jest krzywdzenie i cierpienie innej osoby.
Powody zastraszania
Naukowcy rozróżniają następujące przyczyny zastraszania w zespole:
– walka o pozycje przywódcze;
– konflikt różnych subkultur, wartości, poglądów i braku tolerancji dla nich;
– agresja i wiktymizacja (określone właściwości i cechy ludzkiego zachowania, które prowokują i przyczyniają się do wyrządzania krzywdy);
– niepełnosprawność psychiczna i fizyczna innej osoby;
– zazdrość;
– brak dobrej jakości wypoczynku, itp…
Formy znęcania
Liczne sytuacje pokazują, że uczniowie, szczególnie nastolatki i młodzież, uciekają się do bardzo różnych form znęcania nad innymi:
– obnażanie, lizanie butów, uderzania kamieniami, gaszenie papierosów na ciele;
– grupowa przemoc seksualną;
– wyśmiewanie;
– systematyczna kradzież.
Wszystkie powyższe są niestety prawdziwymi ujawnionymi faktami, które odbiły się głośnym echem w opinii publicznej. Warto zauważyć, że w takich zdarzeniach biorą udział zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, ale to nastolatki wykazują się największą inicjatywą i okrucieństwem.
Zatem, jak być może wiedzieliście, pojęcia „zastraszania” i „konfliktu” są zupełnie różne. Konflikt jest akceptowalnym i normalnym elementem rozwoju grupy, podczas gdy zastraszanie jest zjawiskiem destrukcyjnym i prowokuje okrucieństwo i traumę psychiki dziecka.
Odpowiedzialność za zastraszanie
Temat zastraszania i agresji wśród dzieci jest dość kontrowersyjny i rezonujący dla ukraińskiego społeczeństwa. Według badań UNICEF Ukraina znajduje się w pierwszej dziesiątce krajów europejskich pod względem wskaźnika nękania, co niewątpliwie wymaga interwencji rządu i opracowania skutecznego systemu przeciwdziałania i zapobiegania prześladowaniom wśród dzieci.
Obecnie ustawodawstwo Ukrainy na poziomie prawnym definiuje pojęcie nękania i nakłada odpowiedzialność zarówno za bezpośrednie nękanie, jak i ukrywanie faktu nękania.
Przypomnijmy sobie 19 stycznia 2019 roku, kiedy to w życie weszła ustawa „O zmianie niektórych aktów prawnych Ukrainy dotyczących przeciwdziałania znęcania się (szykanowania)”, przyjęta przez Radę Najwyższą Ukrainy 18 grudnia 2019 roku. Uwzględniając tę ustawę, wprowadzono zmiany do Kodeksu Ukrainy w sprawie wykroczeń administracyjnych, a także do szeregu ustaw Ukrainy, w tym: „O edukacji”, „O szkolnictwie średnim ogólnym”, „O szkolnictwie zawodowym (technicznym)” ”,„ O edukacji przedszkolnej ”,„ O edukacji pozaszkolnej ”,„ O szkolnictwie wyższym ”.
Istotną nowością w ukraińskiej ustawie „O zmianie niektórych aktów prawnych Ukrainy w zakresie przeciwdziałania znęcania się (nękania)” jest wprowadzenie odpowiedzialności za zastraszanie w postaci grzywny i prac społecznych.
Jeśli zastraszanie przybiera postać fizyczną i szkodzi zdrowiu ludzkiemu, oprócz odpowiedzialności karnej, sprawca (napastnik), zgodnie z obowiązującym Kodeksem Karnym Ukrainy, może być ścigany (art. 121 i 122 Kodeksu karnego).
Zwracamy również uwagę na możliwość uzyskania dodatkowej i dokładniejszej porady dotyczącej problemu znęcania się, dzwoniąc na infolinię.
Zamiast posłowia
Podsumowując, należy zauważyć, że kwestia zwalczania faktu znęcania na Ukrainie pozostaje aktualna. Wraz z wprowadzeniem odpowiedzialności, czyli karnych metod walki, uważamy, że należy położyć nacisk na metody wychowawcze i prewencyjne. Wynika to ze specyfiki nieletnich: mają mniejszą orientację antyspołeczną w porównaniu do dorosłych przestępców, więc wśród nich istnieje realna szansa na skuteczne zapobieganie agresji.
Naszym zdaniem jest walka z tym zjawiskiem, którą należy prowadzić na wszystkich poziomach: ogólnym, przemysłowym i lokalnym.
Jeśli chodzi o zwalczanie znęcania na Ukrainie, ważnym krokiem byłoby wprowadzenie szkolnego systemu mediacji. Takie rozwiązania istnieją w wielu krajach europejskich. Specjalnie wyszkolony pedagog lub psycholog, który nie ma nic wspólnego ze stronami konfliktu, prowadzi spotkania z dziećmi, ich rodzicami i nauczycielami, na których mogą wyrazić swoje uczucia i negatywne emocje, rozwiązać sytuację i pogodzić się.
Skuteczne byłoby również utworzenie specjalnej służby (być może jako jednostki w ramach Policji Państwowej) zajmującej się prześladowaniem oraz przesłuchiwaniem rodziców ofiar i rodziców sprawców. Konieczne jest również kręcenie krótkich filmów edukacyjnych, które mogą emocjonalnie wpływać na uczniów, pokazać do czego może prowadzić agresja i rozpowszechniać je nie tylko w telewizji, ale także w Internecie i YouTube.
Redakcja we współpracy z Wyższą Szkołą Bezpieczeństwa w Poznaniu